Ғылым күні: Наталья Ларионова

Наталья Ларионованың мектеп жасынан бастап биология ғылымдарына қызығушылығы жоғары болды. Осы пәнді терең оқи түсті, бірақ өз өмірін Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығымен байланыстырамын деп ойлаған жоқ.

Университеттің соңғы курсында білім алып жүргенде жоғарғы оқу орнын бітіруші түлектердің жәрмеңкесі өтті, онда жас кадрларды іздеп Курчатов қаласынан мамандар келді. Осылайша Наталья Владимировна Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының радиациялық қауіпсіздік және экология институтымен танысты, 2003 жылдың тамызында өсімдіктер мен жануарлардың радиациялық экологиясы бөліміне инженер лауазымына жұмысқа қабылданды.

• Біздің институттың негізгі ғылыми қызметі, ең алдымен, Семей сынақ полигоны сияқты бірегей объектімен байланысты. Басынан бастап биолог ретінде маған полигонның өсімдік жамылғысының радионуклидтік ластануын бағалау бойынша ғылыми тақырып тапсырылды, – дейді Наталья Владимировна.

Ұлттық ядролық орталықта жұмыс істей жүріп, Семей мемлекеттік педагогикалық институтына “Экология” мамандығы бойынша магистратураға түсті. 2013 жылы Бүкілресейлік ауылшаруашылық радиологиясы және агроэкология ғылыми-зерттеу институты (Обнинск қ.) жанындағы диссертациялық кеңестің отырысында “Радиобиология” мамандығы бойынша биология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады. Ал 2017 жылы оған философия докторы (PhD), 2021 жылы қауымдастырылған профессор атағы берілді.

Радиоэколог мамандығы жауапты, сонымен қатар өте қызықты. Тұрақты экспедициялар, сынамалар, әртүрлі аумақтар, қызықты ландшафттар мен нысандар және стандартты емес еңбек жағдайлары. Жұмыс күндері байқалмай өтті. Қазір Наталья Владимировна ғылыми хатшы және енді жұмыс күнін негізінен кеңседе өткізеді.

Ол Ұлттық ядролық орталықтың ең ауқымды және әлеуметтік маңызды жобаларының бірі – Семей сынақ полигонының аумағына кешенді зерттеулер жүргізуге қатысқандықтан, оның жолы болды деп айтуға болады. Нәтижесінде оның әртүрлі учаскелеріндегі радиациялық жағдайдың сипатын, ерекшеліктерін және қалыптасу механизмдерін егжей-тегжейлі сипаттау болды. Зерттеу радиоактивті ластану жергілікті сипатқа ие және оның бүкіл аумағына таралмайды, ал жеке учаскелер халық шаруашылығында қолданыла алады деген түсінік қалыптастыруға мүмкіндік берді. Әзірленген тәсілдер полигонға іргелес аумақтарды зерттеу кезінде сәтті қолданылады, сондай-ақ қолайсыз радиациялық жағдайдағы аумақтар үшін пайдаланылуы мүмкін. Қазір Наталья Владимировна әріптестерімен бірге халық-шаруашылық айналымға беру жоспарланып отырған учаскелерде орналасқан Семей сынақ полигонының жер ресурстары мен су объектілері туралы ауқымды ақпаратты қамтитын Web-қосымшаны құру бойынша жұмыс жүргізуде.

Бүгінгі таңда Қазақстанда ғылым қаншалықты алға жылжыды деген сұраққа жауап бере отырып. Наталья Владимировна біздің еліміздегі ғылымға соңғы кездері үлкен көңіл бөлінгенін атап өтті.

• ҚР Ұлттық ядролық орталығы, атап айтқанда, радиациялық қауіпсіздік институты бүгінгі күні Қазақстан аумағында да, посткеңестік кеңістікте де радиоэкология саласындағы ең үздік зертханаларға ие деп сеніммен айта аламын. Біздің ғылыми нәтижелеріміз МАГАТЭ сарапшыларының бірнеше рет мақұлдауына ие болды, ал біздің ғылыми мақалаларымыз бірінші жыл емес, елеулі шетелдік басылымдарда жарияланады. Ғылымды дамыту үшін бізде барлық құрамдас бөліктер бар – тамаша Инфрақұрылым, сауатты мамандар және бірегей табиғи зертхана – Семей полигоны, – дейді Наталья Ларионова.

Әңгіме барысында біз Наталья Владимировнамен радиофобия мәселесін айналып өткен жоқпыз. Ғалымның айтуынша, басты мәселе-радиация туралы көпшіліктің білімі, ең алдымен, Чернобыль сияқты өткен жылдардағы радиациялық апаттардың жарқын мысалдарынан тұрады. Олар бізге кинода көрсетеді, ал көпшілігі бала кезінен компьютерлік ойындар арқылы радиацияның «иеліктен шығару аймақтары» және «биологиялық мутанттар» екенін біледі. Бұл мәселе біздің өңірде де байқалады. Бұл, ең алдымен, Семей сынақ полигонымен байланысты.

• Ұлттық ядролық орталық бүгінгі күні оның аумағындағы барлық қоршаған орта объектілері үшін радиоактивті ластанудың болуын немесе болмауын сипаттайтын деректердің орасан зор массивін жинақтады. Алынған мәліметтер полигондағы кез-келген мінез-құлық сценарийінде адамға радиациялық әсерді болжауға мүмкіндік береді. Ал басты жетістіктердің бірі – 2023 жылы шыққан «Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы деп атауға болады, ол айтарлықтай дәрежеде ешқандай қауіп төндірмейтін жерлерге қатысты неғұрлым толық ақпаратты халыққа жеткізуге көмектеседі және оларды шаруашылық айналымға біртіндеп қайтару мүмкіндігін жасауға бағытталған, – дейді Наталья Ларионова.

Ұлттық ядролық орталықта Наталья Владимировна өзін мамандықтан тауып қана қоймай, өз тағдырын да кездестірді. Оның жұбайы да ғалым. Кейбір жобаларда ерлі-зайыптылар бірге жұмыс істейді. Олар бірге үш ұл тәрбиелеп отыр. Ең кішісі екі жаста, ал үлкені 13 жаста. Наталья Ларионованың отбасы үлкен – үш ұлы, әпкесі, жиендері, ата-анасы және жұбайының ата-апасы. Олардың бәрі бір отбасында жиналғанды ұнатады.

Ұлттық ядролық орталық үшін ерлі – зайыптылар Ларионовтар сияқты жұптар жиі кездеседі. Жоғары оқу орындарын бітіргеннен кейін келген жас мамандар құрылымдық бөлімшелерге жұмысқа орналасады, танысады және отбасын құрады. Курчатов – ғылыми қызметпен айналысуға, отбасын құруға және бала тәрбиелеуге өте қолайлы.

Semeynews.kz