Мәскеу үшін шайқас

Семейдегі Қазіргі заманғы тарихи құжаттама орталығының қорларының деректі байлықтарының ішінде 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің батырлығы, майдандағы ерліктері мен бейбіт уақыттағы қажырлы еңбегін куәландыратын құжаттары ерекше орын алады. Әрбір құжат, жеке ұшу кітапшасы, жауынгерлік жұмыс журналы, майданнан немесе майданға хаттар болсын, олардың әрқайсысы өздігінше ерекше.

Орталық қорында 30-шы гвардиялық Қызыл Ту Рига атқыштар дивизиясының ардагерлерінің құжаттар жинағы бар. Бұл – мұрағаттың ерекше мақтанышы, өйткені 238-ші атқыштар дивизиясы, кейінірек 30-шы Гвардиялық дивизия деп аталды, Семей және Шығыс Қазақстан облыстарының аумағында құрылды.

Дивизия құрамында 1941 жылдың қыркүйегінде Семей педагогикалық институтының математика пәнінің оқытушысы Александр Антонович Курочкин майданға кетті. Ол бүкіл соғыстан өтті, 63-ші артиллериялық полктің батарея командирі, жедел бөлім бастығының аға көмекшісі, арнайы әскери округтің артиллерия штабы партия ұйымының хатшысы болды, Мәскеуді қорғауға қатысты, Батыс, Брянск, 1,2-ші Балтық, 2-ші Беларусь майдандарында соғысты. Қолбасшылықтың жауынгерлік тапсырмаларын сәтті орындағаны және сонымен бірге көрсеткен ерлігі үшін А.А.Курочкин Александр Невский, I және II дәрежелі Отан соғысы, Қызыл Жұлдыз ордендерімен, «Мәскеуді қорғағаны үшін», «Кенигсбергті алғаны үшін», «1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы Германияны жеңгені үшін» медальдарымен марапатталды.

Соғыстан кейін Александр Антонович Ертіс бойындағы қалаға қайтып оралды. Директордың оқу және ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары, жоғары математика кафедрасының меңгерушісі, 1954-1971 жылдары Н.К.Крупская атындағы Семей педагогикалық институтының ректоры болды. Александр Антонович әскери-патриоттық тәрбие мәселелеріне көп көңіл бөлді, қала студенттерімен және оқушыларымен үнемі кездесіп әңгімелер өткізді. Институттың көптеген түлектері оның сол қаһармандық және қорқынышты уақыт туралы әңгімелерін еске алады. А.А.Курочкиннің естеліктерінен үзінді:

«Мәскеуге оңтүстік-батыс бағытта келе жатқан жаудың жолында Тула тұрды. Қантөгіс ұрыстар болды. Туланы қайтсе де басып алып, онда оңтүстіктен Мәскеуге шабуыл жасау үшін плацдарм құруға ұмтылған гитлерлік қолбасшылық 1941 жылдың күзінде Туланың түбіне 14 дивизияны, оның ішінде 4 танк пен 3 мотоатқыштар, көптеген артиллерия мен ұшақтарды шоғырландырды.

Қазан айының ортасында Тула бағытында біздің дивизия тікелей жауға қарсы ұрысқа кірісті. Бұл дивизияның неміс-фашистік басқыншылармен алғашқы шайқасы болды. Қазан және қараша айларында қанды шайқастар Ока өзенінде орналасқан ескі орыс қаласы – Алексин қабырғаларында жалғасты. Жау Мәскеу-Тула тас жолын кез-келген жағдайда кесуге тырысты, Туланы қоршауға алуды көздеді. Бірақ Алексин ауданы жаудың тас жолға шығуы үшін плацдарм болған жоқ. Біздің дивизия өз міндетін орындады – жауды Мәскеу магистраліне жібермеді, Туланың айналдыра қоршауға алуға мүмкіндік бермеді. Біз, жауынгерлер мен командирлер Отан алдындағы барлық жауапкершілікті түсіндік. Әркім шегінетін жер жоқ екенін білді – артымызда Мәскеу.

Міне, қырық бірінші жылдың желтоқсаны болды. Біздің артиллериялық дивизиондар мен гвардиялық «Катюшалардың» қатты үні аязды ауаны дүр сілкіндірді. Жауды басына мыңдаған снарядтар жаудырылды, олардың бекіністері, атыс нүктелері, жаудың күшін жойылды. Артиллериялық канонададан ауада қатты дүріл тұрды. Танктер, өздігінен жүретін артиллериялық қондырғылар, артынан жаяу әскер жау позицияларына жылжыды. Дивизия шабуылға көшті. Жау қатты қарсылық көрсетті. Бірақ біздің әскерлердің алға жылжуын ештеңе тоқтата алмады. Және біз – қазақстандықтар – соңғы демімізге дейін соғыстық!

Фашистер үлкен шығынға ұшырады, жүздеген мәйіттерді қарда қалдырып, жауынгерлік техниканың, қару-жарақтың, автокөліктің едәуір бөлігін тастап, біздің әскерлердің шабуылымен батысқа қарай шегінді. Біздің Батыс майданымыз бен көршілес майдандарымыздың күштері жаудың қалың күштерін жеңіп, оларды батысқа қарай алыстатты, осылайша Мәскеуге төнген қауіпті жойды.

Іріктелген гитлерлік әскерлердің миллионнан астам тобыры  Кеңес әскерлерінің батылдығы мен ерлігіне, темір табандылығына шыдамады. Себебі кеңес әскерлерінің артында халқы, астанасы, Отаны тұрды. Мәскеу облысының алаңдарында біздің фашистік Германияны жеңуіміздің таңы басталды.

1942 жылдың мамыр айының басында дивизияға КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен неміс-фашистік басқыншылармен шайқаста көрсеткен батылдығы мен героігі үшін біздің дивизия Қызыл Ту орденімен марапатталды деген хабар келді. Мамыр айының соңында тағы бір қуанышты хабар келді –Қорғаныс Халық Комиссарының бұйрығымен 238-ші атқыштар дивизиясы 30-шы Гвардия деп қайта құрылды. 1942 жылы 20 маусымда дивизиялар Гвардиялық ту мен Қызыл Ту орденін тапсырды. Жоғары марапаттар бізді жаңа ерліктерге шабыттандырды, жаудың сөзсіз жеңілетініне сенімділікті арттырды. Жек көретін жаумен кейінгі шайқастарда 30-шы гвардиялық Қызыл Ту Рига атқыштар дивизиясы өзінің жауынгерлік Гвардиялық орденінің туын Окадан Балтық жағалауына дейін алып жүрді…».

Кеңес Одағының маршалы Г.К.Жуков өзінің «Естеліктер мен ойлар»  («Воспоминания и размышления») кітабында былай деп жазады: «Өткен соғыстан не есте қалғанын сұрағанда, мен әрқашан жауап беремін – Мәскеу үшін шайқас». Мәскеу облысының даласындағы шайқастарда үш қазақстандық құрамалар гвардиялық және мемлекеттік наградалар атағына ие болды, көптеген жауынгерлер мен командирлер ерліктерімен танымал болды. Алғашқы гвардияшылардың даңқты ерлігін эстафета ретінде, шайқастарда жаңа полктер, дивизиялар және басқа да құрамалар жалғастырып, ерліктерін еселей түсті.

Уақыт жылдам өтіп жатыр. Бірақ ол ешқашан өте көрнекті оқиғалармен Кеңес Армиясы жасаған ерліктерін ұмыттырмайды. Семейлік жауынгерлердің ерліктері де ұмыт қалмайды.

Semeynews.kz