Блокададағы Ленинград – семейліктердің қосқан үлесі

Семей қаласындағы қазіргі заманғы құжаттама орталығында семейліктердің блокададағы Ленинградқа көрсеткен көмектері туралы дәлелдердің түпнұсқалары сақталған.

Осыдан 82 жыл бұрын Кеңес әскерлері 872 күнге фашистік блокадада болған Ленинградты азат етті. Нева өзенінің бойындағы қаланы қоршауға алу 1941 жылдың 8 қыркүйегінде басталды. Осы уақытта қалада, түрлі мәліметтер бойынша, аштықтан, суықтан, бомбылаудан және артиллериялық атыстардан 600 мыңнан 1,5 миллионға дейін ленинградтықтар қаза тапқан. 1943 жылдың 18 қаңтарында қоршау бұзылды. Нәтижесінде Ленинградты қоршауға алған неміс әскерлерімен қаланы қорғаған кеңес әскерлері қоршауға алынды. Ленинград майданының негізгі күштерінен бөлек қоршауда қарапайым халықта қалды. Қазіргі заманғы зерттеушілерінің мәліметтеріне сүйенсек олардың саны шамамен – 2,5 миллионға жетті.

• Ресми деректер бойынша, 1941 жылғы қарашадан 1942 жылғы сәуірге дейін әрекет еткен мұз жолмен қоршаудағы қаладан 550 мыңнан астам адам эвакуацияланды және 361 мың тонна жүк жеткізілді, олардың 262 мыңы азық-түлік болды. Ленинградтықтарға көмек барлық Одақтас республикалардан келді. 1942 жылдың мамыр айының басында Қазақстанның озат колхоздары мен ұжымдарының бастамасымен Ленинградты қорғаудағы батырларға көмек ретінде сыйлықтар жинау кампаниясы басталды, – деді Семей қаласындағы қазіргі заманғы құжтаттама орталығының мұрағатшысы Наталья Яковлева.

Әр облыста жергілікті арнайы комиссиялар құрылды, олар Ленинград блокадасына арналған азық-түліктерді жинаумен және жөнелтумен айналысты. Осындай комиссиялардың жұмыстары қазіргі заман құжаттамалар орталығында сақталған мұрағаттық құжаттарда айқын көрінеді.

Ленинград майданы үшін қызыл әскерлермен бірге сыйлықтарды тасымалдауға облыстық КП(б) комитетімен делегат ретінде жіберілген Семей кеме жөндеу зауытының төрағасы В.Н.Постниковаға берген 1943 жылғы 5 ақпандағы сенімхатынан: «Облыстық компартия жанындағы Қызыл Армияға сыйлықтарды жинау бойынша облыстық комиссиясы сыйлықтарды жеткізу бойынша делегация мүшесі ретінде жолдас В.Н.Постникованы өкілетті етеді, 13 вагон жүк қабылданды, олардан: ет комбинатынан 10 вагон, ет (туша) 70-75 тонна, және Заготзернодан (мелькомбинаттан) 3 вагон ұн (45 тонна). 7 вагон ет және 3 вагон ұн Балтық флоты Ленинград қаласына, 3 вагон ет Ленинград майданының партизандарына жолданады».

Қалалық мұрғатта Семей облысы атынан әрекет етуші Қызыл Армияға сыйлықтарды жеткізу үшін іссапарға жебірелген делегат В.Н.Постникованың естеліктері сақталған.

В.Н.Постникованың естеліктерінен: «Ақпан айында Семей обкомы мені облыс атынан әрекет етуші Қызыл Армияға сыйлықтарды жеткізу үшін делегат ретінде іссапарға жіберді. 15 адамнан тұратын Қазақ Республикасының дегациясын Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиуымының хатшысы жолдас Нұрмағамбетов басқарды. Делегаттардың арасында озық колхоздар мен кәсіпорындардың құрметті еңбек ерлері болды. Біздің сыйлықтарымыздың жартысы Ленинград майданындағы Балтық флотына және Ленинград облысындағы партизандарға арналды».

Делегация партизандық жасақтың қарамағына өтті. Олар сол уақытта ұзақ уақыт жау тылында атқарған арнайы операциядан кейін демалыста болған. Партизандық жасақ командирі бірқатар эпизодтарды келтірді. Партизандар бірнеше топтарға бөлінген, олар – жол көрсетушілер, байланыстырушылар және тағы басқалары. Жарғыш тобындағы партизандарға эшелондарды жаруға тапсырма берілді. Бұл тапсырманы партизандар өте тамаша орындады. 1500 неміс әскері құртылды және 15 күнге жуық жау эшелондарының байланыстары үзілді. Осы операция барысында партизандар екі адамнан айырылды. Жаудың 34 ұлтшылының көзі құртылды.

«Партизандар колхоздардың көмектерін айтты, соның ішінде әйелдердің, қыздардың көмектеріне тоқталды. Әйелдер барлау жасап, партизандарды жасырды, емдеді, партизандық жасақтар үшін нан пісірді, кір жуып, киім тікті. Қыздар 10 шақырым батпақты жолды жүріп өтіп партизандардың қорғаныс шебіне сүт тасыды.

Партизандар Қазақстанның еңбек ұжымына әкелген сыйлықтары үшін ыстық алғыстарын білдірді және біздің делегацияға халық сенімін ақтап неміс-фашистік басқыншылардың көздерін жоюға уәде берді: «Біз Отанымыз үйреткендей, жауға темірдей шыдамдылықпен, табандылықпен қарсы шығамыз!», – деді партизандар».

4 наурызда делегация Ленинградқа ұшақпен аттанды. «Ұшқыш Чернов, орден иегері, бізді ұшақпен алып шықты, біз тіпті әуеге қалай көтерілгенімізді сезбей қалдық. Бізді Ленинградта Лениград облыстық коммунистік партиясының хатшысы күтіп алды. Никитин және «Киров» крейсерінің өкілі неміс мәліметтерінде бұрыннан өлі деп саналған. Жолда делегаттарды Ленинград қаласының маңайымен таныстырды. Көптеген үйлер қираған, бірақта, бұған қарамастан қала керемет, қатал және әдемі көрінді. Театрлар, кинотеатрлар, дүкендер және трамвайлар барлық бағыттар бойынша жұмыс істеп тұрды.

5 наурыз. Біз «Киров» крейсеріне бардық. Бұл қауіпті күндері Лениннің қаласын батырлықпен қорғаған Балтық жағалауындағы сұлулардың бірі. Соғыс басталғанда Крейсер Ригада Таллинді қорғауда болған. «Киров» крейсері Таллиннен өз батареяларынан оқ жаудырып жаудың Ленинградқа жақындауын тежеді (соғыс кезеңінде крейсерден фашистерге қарсы 15 000 танна металл атылған).

Жеке құрамның жартысы теңіз жаяу әскерлеріне жіберілді. Крейсердің жеке құрамымен жүздесу барысында команданың Ленинград тұрғындарына су құбырларын, электр стансаларын және трамвай қозғалыстарын қалпына келтіруде көрсеткен көмектері айтылды. Сонымен қатар команда зауыттарда жұмыс істеп, Ленинград тұрғындары үшін нан пісірген. «Киров» крейсері балаларға көмектесіп, қамқорлық жасады. Олардың қамқорлығында ата-аналары қаза тапқан балалар үйі бар.

Крейсердің жеке құрамы «Киров» крейсеріне шынайы берілген. Теңізшілер өз өмірлерін өлімге тігіп оны сақтап қалған, мысалы, жолдас Кашуба крейсердің жанына тығыз жақындаған миналар байланған тросты кесті. Минаның әрқайсысы 300 келден тұрды. Барлық батыр істері үшін «Киров» крейсері Қызыл Ту орденімен марапатталды.

   6 наурыз. Біз ұшқыштардың гвардиялық полкіне бардық. Ол жерде біз Кеңес Одағының батырларымен таныстық, содан кейін аэродромға барып ұшақтарды қарадық. Истребительдерге, бомбылаушы, шабуылшы ұшақтарға, сүңгуір бомбылаушы ұшақтарға отырдық. Сүңгуір бомбылаушы бөлімі әуедегі әрекеттері бойынша іс-қимылдарын көрсетті (әуеден нысандарға оқу-жаттығулық бомбалар тасталып, пулемет пен пушкалардан ату жүргізілді). Біз техниканың соңғы үлгісіндегі жауынгерлік техникаларды көрдік. Қызылтулы гвардиялық полк Ленинград блокадасын бұзуға белсенді қатысты. Полк 500 мың ұшу жүргізіп, жаудың 223 000 әскерін жойды. Эскадрилья ұшқыштары жауға 400 мың тонна металл тастады.

Ұшқыштардан шығып, біз гвардиялық теңіз артиллериясының темір жол бригадасына бардық. Олардың да міндеттері Ленин қаласын қорғау. Бұл учаскеде алысқа атылатын ауыр қарулар болды, олар 30 шақырым қашықтықтан атқылау жүргізеді. Полковник Трубачев бекітілген жауынгерлік бекеттермен таныстырды, жау жағына бірнеше оқ атты, содан кейін жер асты үйлеріндегі жауынгерлерге бардық, жүздестік. Батырлығы мен ерлігі үшін ордендер мен медальдармен марапатталған жауынгерлер көп.

7 наурыз. Кронштадтқа – теңіз қалашығына, жау үшін алынбас қамалға бардық. Фин шығанағы арқылы машинамен бардық. Жолдың екі жағында бірдей 10 шақырым жерде жауларымыз, яғни финдер мен фрицтар орналасқан. Кронштадт әдемі теңіз қалашығы. Кешкісін бізді теңізшілердің клубына шақырды, теңізшілердің орындауындағы музыканы тыңдадық.

8 наурыз. Біз торпедалық қайықтар бригадасына бардық. Қайықтардың құрамымен таныстық және жауынгерлік қаруларын қарадық. Торпедалық бригада қайықтарды жөндеуде болды, олар істен шыққан қайықтарын зауытқа бермей, өздері уақытынан бұрын және сапалы жөндеп шықты. Қайықтардың бірінің командирі жолдас Огромнов жаудың 2 ұшағын атып құлатқан, сол үшін Қызыл Ту орденімен марапатталды. Жолдастық жүздесуден кейін бригада жеке құрамына жауынгерлік істеріне сәттілік тілеп, естелік фотосуретке түстік. Содан кейін біз барлық форттың қолбасшысының бекінген бекетіне бардық, ал одан аэрошаналар арқылы фортқа жеттік. Форт – бетоннан құйылған жасанды арал, оның үстіне қуатты қарумен жабдықталған қамал орналасқан. Біз барған форт Финлядниядан бірнеше шақырым жерде орналасқан, дүрбімен фин жағалауын көруге болады. Финндерге бірнеше мәрте оқ атылды.

9 наурыз. Сүңгуір қайықтарға бардық. Сүңгуір кеменің теңізшілерімен кездесуді клубта өткізді. Делегаттар тылдағы еңбектер туралы айтты, ал сүңгуір қайықтың жеке құрамы өздері қаланы қорғаудан бөлек немен айналысатындары (сүңгуір қайықтарды жөндеу) туралы әңгімеледі. Сүңгуір қайық, нақтылай алғанда су асты кемесі соңғы үлгідегі техникалармен жабдықталған. Барлық аппараттар электр қуаты арқылы іске қосылады, тіпті асханадағы пештер электрмен жұмыс істейді.

Қазақстандық жауынгерлермен кездесу үшін Кронштадтқа қайтып оралдық. Клубқа бардық, әскерилермен ұйымдастырылған концертті тамашаладық, содан кейін фотосуретке түстік, одан кейін Ленинградқа қайттық.

Біраз уақыт демалып, Ұлы Отан соғысы музейіне бардық, ол жерде Ұлы Отан соғысы туралы құжаттарды, картиналарды көрдік. Гитлерліктердің зұлымдықтарын бейнелейтін, қираған неміс ұшақтарын, танкілерін, неміс автоматтары мен пулеметтерін, неміс солдатының, офицерлерінің киімдерін, темір кресттерін, тоналған заттарды, құжаттарды көрдік. «Народные мстители» фильмін, сонымен қатар біздің Қазақстандық делегацияның суреттері бейнеленген кинопленканы, Волгоград түбінде неміс әскерлерін талқандаудың кадрлар көрдік.

Октябрь революциясы атындағы линкорда болып, экипажбен, кемемен, оның өте бай техникасымен таныстық. Кубрикте қызыл теңізшілермен жүздестік, біз оларға өздеріміз туралы, тылда қалай жұмыс істегендеріміз туралы, озық жолдастарымыз туралы, еңбек ерлері туралы айттық. Теңізшілерге барынша еңбек етіп, майданға көмектесетіндерімізді жеткіздік.

Әкелген сыйлықтарымыз үшін алғыстарын білдірді, Қазақстан еңбекшілеріне ыстық сәлемдерін жолдап,  үлкен рахметтерін айтты.

11 наурызда таңертең бірден неміс басқыншыларынан азат етілген Шлиссельбургке аттандық. Нева өзенінен өтіп бара жатып, біз түгі қалмай өртеніп кеткен Марьино, Пильно-Мельница ауылдарын көрдік, олардың мүлде іздері де қалмаған. Ауыл тұрғындарының жартысы аштықтан, жартысы айуандықпен қинаудан көз жұмған, тұрғындардың көбісін Германияға құлдыққа әкеткен. Көрікті Шлиссельбург қаласының орнында тек үйінділер қалған. Көше бойы шашылған үй заттарына, қираған төсектер, тігін мәшінкелері, ыдыстар және тағы басқа заттарға толы. Қала көшелерінде қираған танкілер, ұшақтар, жаудың жарылмаған снарядтары, сымдары жатыр. Қаладағы мақта фабрикасы тас үйіндіге айналған. Осы барлық варварлық қиратуларды және айуандықпен қорлауды өз көзіңмен көргенде жүрегің ауырып, жаның түршігеді.

Бізді екі күн бұрын немістерден басып алған алдыңғы шепке де алып барды. Орманмен, батпақты жермен бардық, барарда тыныш болды, кішігірім атыстар болды, бірақ ұзаққа созылмады, жол бойында қираған неміс танкілері, ұшақтары, өлген неміс әскерлері кездесті. Майдан бізден жарты шақырым жерде жүріп жатты. Жауынгерлермен кездестік (олар орналасқан жер асты үйлері таза, ыңғайлы екен, электр желісі бар). Жауынгерлер баян алып келді. Алғашында бізді жақсылап тамақтандырды, содан кейін әңгімелесуді бастады. Бұл дивизияда орденмен, медальмен марапатталған 600 адам бар. Бұл жерде алғы шепте қазақтардың жауынгерлері мен комсомолдық құрамы көп болған, көбі Павлодар облысынан болған. Мысалы, жолдас Қасымбетов, аға лейтенант – қазақ, ерлігі үшін медалімен марапатталған. Немесе жолдас Сұлтанқұлов – батарея бастығының орынбасары, Ленинград блокадасын бұзуда «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған және басқа да ерліктері бағаланған жолдастарымыз көп болды.

Сөйлескен сөз барысында жауынгерлеріміз Қызыл Армияға қамқорлық көрсетіп, көмектесіп жатқан кеңес тылына алғыстарын білдірді. Жүздесуде кезеінде алғы шептегі жолдастарымызда (барлаушылар) болды. Осы уақыт ішінде жауымыз үздіксіз аяусыздықтан оқ атқылады, ракеталар жіберді, кей жерлерде орман өртенді, оқтар ысқырды. Біздің жауынгерлер жауап ретінде оларға маза бермей ауыр қарулардан оқ жаудырды.

12 наурызда Киров атындағы зауытқа – бұрынғы Путиловский зауытына бардық. Бізді зауыттың бас инженері және партия ұйымының хатшысы күтіп алды. Зауыт үлкен, 42 жыл жұмыс істеуде. Соғысқа дейін бұл зауытта 4000 жұмыс істеген.

Бізге зауыт туралы, қандай мақсаттағы зауыт екендігі түсіндірілді. Содан кейін цехтарды, нақтылай алғанда одан қалғанын көрсетті. Соғыс уақытында зауыт ауқымды зақымданған. М.И.Калинин жұмыс істеген цехты, оның станогын көрдік. Адамдар жаны қалмай, майданға көмек көрсету үшін жұмыс істеуде. Цехтардың біріне кировшылар жиналды, олар өздерінің жұмыстары, Қызыл Армияның 25 жылдығына арналған міндеттері туралы және содан кейін осы міндеттерді абыроймен орындап жатқандарын айтты. Адамдар шаршаған – алайда ерік-жігер, жауға деген өшпенділік күштірек. Олар қандай ынтамен сөйлейді! Естігенде көзіңе жас аласың. Бірінші шақырту бойынша кировшылар, өздерінің сүйікті қаласын жау қолына бермеу үшін майданға өздерінің озық адамдарын жолдаған. Кировшылар блокада уақытында көрсеткен көмектері үшін қазақстандықтарға алғыстарын білдірді. Сіздердің сыйлықтарыңыз, бізге көп көмектесті, үлкен рахмет дейді. Сіздердің көмектеріңіз біздің өмірімізді сақтап қалды.

13 наурызда кешкісін біз, Қазақстан делегаттары Ленинград облысының облыстық коммунистік партиясының хатшысы жолдас Никитиннің қабылдауына бардық. Никитин бізді жақсы қарсы алды, соғыстың қасіретін, немістердің бейбіт тұрғындарды қорлауларын және басқаларын айтты. Қабылдау соңында жолдас Никитин әр делегатқа сыйлықтар табыстап, еңбегімізге жеміс тіледі.

14 наурызда таңертең Ладож өзені арқылы машинамен жолдас Ждановтың бастамасы бойынша қаланы азық-түлік пен оқ-дәрілермен жабдықтайтын жерге келдік. Бұл жалғыз жол болды, және оны «өмір жолы» деп атады. Сол уақытта бұл жерден жүк тиеген 14 мың машина өткен. Жаңа Ладогаға ленинградтықтарды эвакуациялаған жаңа тас жолмен баратын. Аэродромда бізді Берлинді бомбылаған Преображенский ұшқан бомбылағыш ұшақ күтіп тұрды. Мәскеу арқылы біз үйімізге қайттық.

Біздің балтықшыларда, сүңгуіршілерде, партизандарда, алғы шептегі Отанымыздың барлық қорғаушыларында болып, біз, делегаттар, өзімізді толықтай жұмысқа арнамағанымызды сезіндік және де біздің батырларымызды, Отан қорғаушыларын неғұрлым қамтамасыз ету үшін барлық шаралар қалдану туралы шешім қабылдадық».

• Сұрапыл соғыстың қиындықтарына қарамастан қазақстандықтар қолындағы соңғысын жинап, тұрғындармен бөлісіп, Ленинград блокадасындағы отандастарымен жолдай білді, – дейді Наталья Яковлева.

Халқымыздың батырлығы мен батылдығы, табандылығы арқасында Ұлы Отан соғысында Жеңіске қол жеткіздік, себебі, Ұлы Отан соғысы майдандарында, Кеңес Одағының құрамына кіретін барлық одақтас республикалардың, барлық ұлттардың өкілдері иыққа иық тіресіп шайқасты. Олардың ішінде құрлықта пен теңізде және әуеде жан аянбай шайқасқан қазақстандық жауынгерлерде  болды.

Semeynews.kz