Достоевскийдің әдеби-мемориалдық музейінде «Естілмей қалған сәуегейлік» атты көрме ашылды

Достоевскийдің әдеби-мемориалдық музейінде «Жындар» романның 150-жылдығына арналған «Естілмей қалған сәуегейлік» атты көрменің ашылуы болды, – деп хабарлайды Semeynews.kz.

Бұл роман жазушының шығармашылық мұрасындағы ең күрделі романдардың бірі. Цилиндір тәріздес бас киімдер мен таяқ ұстап жүрген заманда жазылған кітап, былғары күртешелер киіп жүрген дәуірге көбірек сәйкес келеді. Жазушы 20-21 ғасырлардағы ең азапты мәселелердің бірі – экстремизм мен төңкерістердің азғыруы, қоғамды дүр сілкіндіріп, оны дүрбелеңге итермелеу әрекеттері, адамдардың өмірімен ойындар, кейбіреулері төңкерістердің азғырылуын алдын ала көріп, үрейлендіре білді. Олар құрбан болды, ал кейбіреулері адамға күш көрсететін  адамдардың ықпалында болуы. Көрменің тоқтап қалған ескі сағатпен ашылу барысы кездейсоқ емес, өйткені адамзат әлі күнге дейін «тарихтың жебелерін» қозғалта алмауы, ал қазір бір елде, содан кейін тағы бір елде «жын-шайтандық , қастандық» орын алуда және қайта-қайта қайталануда.

Достоевский «Жындар» романың саяси памфлет ретінде жаза бастады, бірақ нәтижесінде саяси триллер философиялық трагедиямен біріктірілген ең күшті романдарының бірі болды. Оқиғалар өрбіген губерниялық қалаға «Сол Жындар» бір уақытта шетелден оралып келген  Николай Ставрогин және оның үй мұғалімі Петруш Верховенскийдің ұлы. Олар келгеннен кейін драмалық оқиғалар көбейе бастайды – саяси интригалар өрбіп, қауөсеттер таралып, жанжалдар көбейіп, өртеу басталып, кісі өлтіру ұйымдастырылды.

Романда астыртын топтар ұйымдастырып, студентті өлтірген нигилист Нечаевтың шынайы бейнесі көрсетілген. Замандастары Достоевскийді өзіне тән емес ерекше жағдайға негізделген ауқымды шығарма жасады деп айыптап, оның бұл ойын түсінбеді. Бірақ жарты ғасырдан аз уақыттан кейін 1917 жылғы революция басталған кезде  оны әлем Достоевскийдің романының іске асуы ретінде қабылдады. Ал 1918 жылы халық ағарту халық комиссары Луначарскийге большевиктер жазушының ескерткішіне: «Достоевскийге – ризашлығын білдірген жындардан» деп жазу керек деп айқан. Кеңес заманында бұл роман жеке кітап болып шықпай, тек толық жинақталған шығармалар түрінде ғана жарық көрген. Сол уақыттан бері жүз жылдан астам уақыт өтсе де, роман әлі де заманауи және сұранысқа ие.

Көрме «Жындардың»  романның сюжеті мен негізгі идеясымен таныстырады. Негізгі экспонаттар кітаптар. Бұл романның 1872, 1873, 1890, 1921 жылдардағы алғашқы басылымдары. Сондай-ақ – жазушының қолжазбалары алғаш рет жарияланған 1922 жылғы қосымша басылымдар, оның әйелі Анна Григорьевна сақтаған, олардың арасында романға енбеген «Ставрогинаның мойындауы» тараулары болған. Көрмеде Орталық мұрағат басып шығарған осы тараулардың бірінші басылымы, сондай-ақ Мюнхенде басылған 1922 жылғы басылым ұсынылған. Экспонаттар арасында «Жындар» романының швед, эстон, грузин, румын, жапон тілдеріндегі шетелдік басылымдары бар.

Көрменің маңызды бөлігін романға арналған иллюстрациялар құрайды. Экспозицияда Ольга Корсакова мен Михаил Рейтер сияқты танымал суретшілердің түпнұсқа картиналары ұсынылған. Көптеген дарынды суретшілер осы роман негізінде туындылар жасады, бірақ барлық басылымдар иллюстрациясыз басылған. Сондықтан музейге келушілерді мерейтойлық кітаптың осы жағымен таныстыруды жөн көрдік. Көрмеде Сара Шордың офорттарының көшірмелерін, Илья Глазуновтың картиналарын, Михаил Гавричков пен Юрий Гершковичтің суреттерін көруге болады.

«Жындар» романының қызықты театр және кино тарихы бар. Көрмеде Мәскеу көркем театрының 1913 жылғы қойылымындағы билеттерді көруге болады; 1972 жылы Париждегі Театр Де Ла Вильде спектакльі кезінде түсірілген фотосуреттер бар. 1959 жылы атақты француз жазушысы Альбер Камю Достоевскийдің осы романы бойынша «Одержимые» пьесасын жазды. 1970 жылдары поляк режиссері Анджей Вайда Краковтағы «Ескі театрда» оның негізінде спектакль қойды. Ал 2004 жылы Вайда Мәскеудегі «Современник» театрында «Жындар» спектаклін қоюға шақырылды. Көрмеде осы спектакльдің репетициялары мен көріністерінің фотосуреттері ұсынылған.

Әрине, музейге келушілер роман жазу дәуірін көрсететін көптеген көне заттарды көре алады. Олар шамдар мен Кузнецов фарфоры, 195 жыл болған бөтелке мен бір жарым ғасырлық кірпіш, керосин шамдары мен пресс-папье (қағаз салмағы) және т.б. заттар бар.

Көрме бір айға созылады. 18 жасқа толмаған адамдарға кіруге тыйым салынады.

Semeynews.kz